File: een dagelijkse traditie die begon op 1e Pinksterdag 1955 in Oudenrijn én Kennemerland

Zandvoort en de Veluwe lonkten, met als gevolg: Nederland liep vast. Op Eerste Pinksterdag 1955 veranderde een zonnige zondag in een nationale verkeersprimeur: de allereerste files ooit. Terwijl 50.000 auto’s bij Oudenrijn muurvast stonden, ontstond langs de Wijkerstraatweg in Kennemerland een tweede filefront. Mensen stapten uit, dronken koffie op de motorkap en kinderen renden tussen de auto’s door. De eerste file, toen nog weinig ergernis maar een bron voor volksvermaak en daarmee de oorsprong van het begrip  ‘bermtoerisme’.

tekst: Wim Meijer (en een beetje hulp van AI)

Oudenrijn: waar het begon

Het beroemdste filemoment van die 1e Pinksterdag speelde zich af bij de rotonde van Oudenrijn. Naar schatting 50.000 auto’s kwamen daar muurvast te staan. Een verbijsterend aantal in een tijd waarin Nederland in totaal nog maar zo’n 268.000 auto’s telde.

Auto’s als de Opel Olympia, DKW F8, Ford Taunus, Peugeot 203, Volkswagen Kever en Renault 4CV stonden bumper aan bumper. Motoren raakten oververhit, en dat gold ook voor de chauffeurs en de bijrijders de raampjes. Raampjes open doen vormde de enige vorm van verkoeling. Airco in auto’s bestond toen immers nog niet.  Maar ondanks al dat ongemak was er in die eerste files bovenal een soort van feeststemming.

Mensen parkeerden hun auto op de vluchtstrook of in de berm, haalden klapstoeltjes en picknickmanden uit de achterbak en maakten er het beste van. Kinderen speelden tussen de auto’s, mensen wandelden met thermoskannen over het asfalt en radiojournalisten deden live verslag van het 'unieke verkeersfenomeen'. Veel nieuwsgierige Nederlanders kwamen zelfs speciaal naar Oudenrijn toe om de file te bekijken waarmee het begrip ‘bermtoerisme’ was geboren.

AI

Ook Kennemerland stond vast

Wat vaak wordt vergeten, is dat het niet alleen in Midden-Nederland stilstond. Diezelfde Pinksterdag liep ook de Wijkerstraatweg tussen Beverwijk en Velsen, het latere tracé van de A9, volledig vast. Honderden auto’s begaven zich stapvoets richting Zandvoort. De wegen konden de plotselinge toestroom niet aan.

Ook hier stapten mensen uit, speelden kinderen op het gras naast de weg, en probeerden verkeersagenten wanhopig enige orde te houden. Het was een regionaal verkeersinfarct en de eerste keer dat Kennemerland écht kennismaakte met filevorming, iets wat door de jaren heen structureel is geworden.

Noord-Hollands Archief

A9: toen en nu

In 1955 reden er een paar duizend auto’s per dag over de wegen van Kennemerland. In 2025 zijn dat er meer dan 100.000 per dag op alleen al de A9. De ooit landelijke route is nu een vier- tot zesbaans snelweg. Maar blijkbaar kunnen de leggers van het asfalt de groei van het Nederlandse wagenpark niet bijsloffen, want nog steeds is de A9 een vaste klant bij de dagelijkse filemeldingen van de ANWB-verkeerscentrale.

In 2023 werd zelfs een record gevestigd: een 21 kilometer lange file tussen Rottepolderplein en Beverwijk. De oorzaken? Een mix van regen, vakantieverkeer en wegwerkzaamheden.

Van avontuur naar ergernis

Waar de automobilist van 1955 een pionier was die zijn vrijheid vierde, is zijn hedendaagse opvolger vaak een forens met stress en haast. Van de romantiek van die eerste files is dan ook bar weinig overgebleven. Raakten 7 decennia geleden alleen de auto’s oververhit, nu zijn het de automobilisten zelf waarbij de stoom uit de oren komt. En daar kan geen airco tegenop blazen.

Voor de mensen die van cijfertjes houden, hieronder de Top 10 langste files in Nederland:

·        22 januari 2019 – 2.287 km: De drukste spits ooit, veroorzaakt door sneeuw en ongelukken.

·        11 december 2017 – 1.461 km: Sneeuwval legt avondverkeer plat.

·        14 januari 2013 – 1.007 km: Winterweer zorgt voor chaos in de ochtendspits.

·        8 februari 1999 – 975 km: Gekantelde vrachtwagens en gladheid zorgen voor urenlange stilstand.

·        25 maart 2008 – 888 km: Sneeuw op de dag na Pasen leidt tot chaos

·        29 november 2010 – 871 km: Eerste sneeuwval van het jaar doet verkeer vastlopen.

·        3 februari 2012 – 831 km: Sneeuw in de Randstad blokkeert wegen.

·        25 november 2005 – 810 km: Zware sneeuwval zorgt voor drukke avondspits.

·        26 februari 2004 – 760 km: Winterweer en bevroren wegen vertragen alles.

·        17 december 2010 – 753 km: Sneeuw rond kerst legt verkeer plat.