Vandaag exact 100 jaar geleden, op 7 januari 1924, zette George Gershwin zijn eerste noten op papier van zijn beroemde compositie Rhapsody in Blue. Een echt haastklusje, want de concertzaal voor de première zes weken later was al geboekt.
(tekst: Wim Meijer)
“An experiment in Modern Music”
Zo heette het concert dat Paul Whiteman met zijn orkest gaf in de Aeolian Hall in New York op 12 februari 1924, met op het programma een van de beroemdste ‘cross-overs’ tussen jazz en klassiek Rhapsody in Blue. In 1923 had Paul Whiteman aan de 25-jarige George Gershwin opdracht gegeven om een dergelijk stuk te schrijven. In alle drukte van het schrijven van andere stukken vergat Gershwin echter deze opdracht. Toen hij er wel aan dacht had hij nog 6 weken voordat de uitvoering zou plaatsvinden. Paul Whiteman had in die tussentijd de op een na grootste concertzaal van New York, afgehuurd. Het was dus aan George Gershwin om in recordtempo te componeren.
Op 7 januari 1924 zette Gershwin de eerste noten op papier van het stuk, dat aanvankelijk de werknaam had “American Rhapsody”. De titel Rhapsody in Blue was een idee van George Gerswins broer Ira Gershwin. Deze had een tentoonstelling bezocht van James McNeill Whistler, een Amerikaans kunstschilder uit de 19e eeuw, waarvan de schilderijen namen hadden zoals Nocturne in Blue and Silver, Arrangement Grey and Black en Nocturne Blue and Silver Bognor.
Vier weken
Het kostte Gershwin welgeteld 4 weken om het legendarische muziekstuk te componeren. Vier weken waarin Ferde Grofé, de vaste pianist en arrangeur van Paul Whiteman, dagelijks bij Gershwin langskwam om de voltooide partituurvellen op te halen en de te orkestreren voor Whitemans orkest.
Op 4 februari, acht dagen voor de première, was Gershwin klaar en had hij een muziekstuk gecomponeerd dat direct aansloot op de wensen van Paul Whiteman, die een fervent voorstander was van het opheffen van de scheidslijnen tussen jazz en klassiek.
Grapje van de klarinettist
Het enige dat nog ontbrak aan het stuk was het kenmerkende klarinetglissando aan het begin van Rhapsoy in Blue. Tijdens een repetitie, vlak voor het concert, was het de klarinettist Ross Gorman die bij wijze van grap deze intro improviseerde. De grap werd echter meer dan serieus genomen. Gershwin vroeg dan ook om deze ‘jammerende’ opening ook op te nemen in het concert, waarna het een vast onderdeel, en misschien wel een van de meest herkenbare elementen werd van Gershwins compositie.
Beroemd
Gedurende het concert van 12 februari 1924 dirigeerde Paul Whiteman de jazzband, die was aangevuld met een strijkerssectie en met George Gershwin zelf, die de pianosolo speelde. De voorstelling had tot gevolg dat Gerswin in één klap beroemd werd. Rhapsody in Blue werd een van de populairste Amerikaanse muziekstukken, waaruit de herkenningsmelodie van Paul Whiteman’s jazzband werd gedestilleerd.
Original acoustic recording 10th June 1924 of George Gershwin’s classic composition with Gershwin at the piano.
Meer Gershwin
Overigens is Rhapsody in Blue zeker niet het enige aansprekende werk van George Gershwin. Aanvankelijk begon hij als liedjescomponist bij Tin Pan Alley, een in New York gevestigde groep muziekproducers en songwriters, die de Amerikaanse popmuziek sterk domineerde gedurende eind 19e en begin 20e eeuw.
Daar kwam hij in contact met theaterproducenten en begon hij met het schrijven van musicals voor Broadway. Hij schreef onder andere voor de Ziegfield Follies en muziek voor musicals als Lady, Be Good!, Oh, Kay!, Funny Face (later verfilmd met in de hoofdrollen Fred Astaire en Audrey Hepburn), Show Girl, Strike up the Band en Crazy for You.
Porgy and Bess
In een ultieme poging om ook erkenning te verwerven als klassiek componist begon hij in 1935 aan zijn grootste meesterwerk: de opera Porgy and Bess. De opera die op 10 oktober 1935 in premiere ging in het Alvin Theatre op Broadway, bevatte een aantal absolute muzikale hoogstandjes, zoals Summertime, It aint’t necessarily so en I love you, Porgy. Tot grote teleurstelling van Gershwin was de opera aanvankelijk niet echt succesvol. Anders werd dat na zijn dood, die eerder kwam dan eenieder had kunnen vermoeden. Kort na het componeren van Porgy and Bess werd hij geveld door een hersentumor, waaraan hij op 38-jarige leeftijd overleed op 11 juni 1937.
Legendarische uitvoering van ‘Summertime’ uit Porgy and Bess
Erkend klassiek componist
Hij overleed in grote rijkdom, maar bij leven had hij, naar zijn idee, nooit de erkenning gekregen die hij zo graag wilde. Anders was dat na zijn dood. Want tot op vandaag worden, behalve Rhapsody in Blue, ook werken zoals Concerto in F (een pianoconcert) en An American in Paris wel degelijk serieus genomen als klassieke werken.
Daarbij kun je je de vraag stellen wat belangrijker is: de erkenning van een groot publiek of dat van een echte deskundige. Op een van zijn Europese reizen kwam Gershwin in contact met de beroemde componist Maurice Ravel. Hopend ooit die echte klassieke componist te worden, vroeg hij aan Ravel of die hem compositielessen wilde geven.
Ravel gaf hem het antwoord wat wellicht de grootste erkenning inhield die Gershwin als compinist kon krijgen: “Waarom wilt u een tweederangs Ravel worden, wanneer u al een eersterangs Gershwin bent?”
Als afsluiter een uitvoering van Rhapsody in Blue gedurende de 10e Classical Brit Awards in 2009 door Lang Lang en Herbie Hancock
